II. Biografía inédita de Alfonso IX, rey de León, por Gil de Zamora

Fidel Fita

Biblioteca Nacional; códice I, 217, fol. 71 v.-73 v.

He descrito el códice, al publicar tomándolas de él¹⁹⁵ las biografías de San Fernando y de Alfonso el Sabio. La docta é infatigable pluma del insigne franciscano Gil de Zamora no dejó de copiar en ellas algunos párrafos, y a un frases enteras, del arzobispo D. Rodrigo y de D. Lucas de Tuy, pero añadiendo por su parte datos originales, que no poco interesan á la Historia. Otro tanto aparece de la presente biografía de Alfonso IX, cuyos números 1, 2, 5, 7, 10 y 11, corresponden, si bien ampliados y mejorados, á la obra maestra del arzobispo D. Rodrigo¹⁹⁶; así como los mismos y los restantes á la del Tudense¹⁹⁷, más ó menos abreviado.

1. Aldephonsus decimos tertius fuit filius regis Fernandi, regis Legionis, qui obiit Benaventi, era millesima ducentesima vigesima octava; cujus Fernandi avus fuit Comes Raymundus. Hic Adephonsus successit patri suo regi Fernando in regno Legionis, —292→ et fuit quasi coëus in refinando cum Adephonso, nobili rege Castelle, qui obtinuit in prelio Ubetam.

2. Prefatus igitur rex Aldephonsus fuit rex pulcher, eloquens, pius, strenuus et benignus, simplex, [h]ilaris, magnanimus, liberalis, in omnibus preliis indevictus, et absque auxilio alienigenarum gentium semper victor. Verumtamen, sicut imponebatur sibi ab emulis convicinis, propter sui simplicitatem nimiam susurronum vicissitudine mutabatur; et a consobrino suo Aldephonso, rece Castelle, et Sanctio rego Portugalie, infestatus, circa primordia regni sui venit ad Refiem Castelle, et in curia Carrionis fuit accinctus cingulo militari; et in eadem curia Rex Castelle nobilis Aldephonsus Conradum filium Frederici imperatoris Romani accinxit similiter cingulo militari, et ei filiam suam primogenitam Berengariam desponsavit; et ipso Courado in Teutoniam revertente, predicta domicella desponsato continuo contradixit; et per Gundisalvum, Toletanum Primatem, et Gregorium, Sancti Angeli diaconum Cardinalem apostolice sedis legatum, divortio celebrato, puella Berengaria remansit inupta. Et sic ad tempus quievit terra, pace amicabiliter reformata, sed intervenientibus auriculariorum susurriis et maledicis, Aldepbonsus, eorum consilio, duxit Tarasiam, filiam Sanccii, regis Portugalie, in uxorem, licet essent consanguinei in secundo gradu; ex qua suscepit Sancciam et Fernandum, qui fuerunt mortui sine prole, et aliam filiam que Dulcis nomine dicebatur; et in odiem Regis Castelle fuit hoc contubernium precatum¹⁹⁸; sugerentibus enim suis nonnullis, dolebat se a Rege Castelle recepisse cingulum militare; et tamen ab illa uxore fuit juditio ecclesie separatus. Fuit autem Delcis et Sanccie comitiva. Demum inter ipsum et regem Castelle guerris et vastationibus perpetratis, duxit uxorem dominam Berengariam, regis Castelle filiam; et suscepit ex ea filios, Ferdinandum scilicet, cui Castelle et Legionis pervenit postea principatus, et Aldephonsum, et duas filias, Constantiam scilicet, que fuit in Bnrgensi monasterio monialis, et Berengariam, que nupsit Juani de Brena; qui ex parte uxoris, quam habuerat, —293→ Hierosolimita ni regni ad tempus negotia ministravit. Postea vero filiam suam, quam ex predicta Berengaria susceperat, Baldovino Imperatori constantinopolitano desponsavit; et quia idem Baldovinus adhuc puer, a grecorum impulsibus non poterat regnum defensare, Sedes Apostolica Juanni, dicto regi, conmisit imperium toto tempore vite sue; et sic fuit deinceps imperator, et uxor ejus Berengaria imperatrix; quibus defunctis, Baldovinus cum uxore sua Maria culmen imperii sunt adepti.

3. Antea vero, quam inter prefatos reges bellum tam sevissimum oriretur, in ecelesia Sancti Stephani extra muros urbis regie Legionis imago beate Virginis cum imagine sue prolis sanguinem emiserunt; ad cujus admirandum spectaculam tam clerus quam populus convenerunt, et ad ecclesiam beati Isidori processionaliter et nudis pedibus predictam imaginem detulerunt, ubi supra ipsum altare per tres dies continuos, cunctis spectantibus et admirantibus, sanguinem emanavit, in signum tanti sanguinis efundeudi¹⁹⁹.

4. Aldephonsus etiam prefatus Rex inclitus Legionis, Portugalensibus movit guerram et ab eis obtinuit in virtute Ulgosium, Feysno²⁰⁰, Laynosum, Melgazon et Contractam, quam solo funditus adequavit. Tunc Portugalenses, in magna multitudine congregati, cum rege Legionis paucis sibi assistentibus, prelium inierunt, et Portugalensibus juxta Portelam de Valdeverde victis, et in ore gladii efugatis, rex inclitus Aldephonsus cum spoliis et gloria ad propria est reversus.

5. Rex autem Aldephonsus et Regina Berengaria, susceptis filiis supradictis, propter consanguinitatem fuerunt ab Innocentio papa tertio, separati; et postea inter reges guerre et vastationes vix aliquo tempore cessaverunt; et cum infestaretur ab omnibus regibus convicinis, semper Dominus adjuvit eum; et ut amplias adjuvaret, apud Salmanticam generale studium de reditibus —294→ propriis ordinavit; et ex turc magis directa fuit salus victorie in manu ejus.

6. Cumque ipsum Rex Portugalie ofendisset, obsedit Rex Aldephonsus Castrum ipsius, quod Sanctus Stephanus de Chavis nuncupatur, et obtinuit in virtute. Misit etiam in terram Sarracenorum cum prudentissimo viro Martino Sancii exercitum regni sui, et depredantes terras eorum usque Hispalim pervenerunt. Congregata vero sarracenorum innumera multitudo in loco quod dicitur de Teyada, congressi cum christianis, arabes sucubuerunt, et quasi innumerabiles corruerunt, Beato Jacobo adjuvante.

7. Alphonsus vero prefatus rex inclitus Legionis, in veneranda senectuts positus, actus suos Domino dedicavit et arabibus movit guerram, et obtinuit ab eis Montanches, Emeritam, Badallocium, Alcantaram atque Caceres. Populavit etiam Salvaleonem, Salvamterram et Sambucalem et alia plura loca²⁰¹, per que regni terminos ampliavit. Conflixit etiam cum Abenphut, industrio sarraceno, qui nuper expulsis Almohadis Wandalie, usurpaverat Monarquias; sed bello subactus, Aldephonso regi prope Emeritam delit terga, et victa Emerita, dedit manus.

8. Cum autem Rex inclitus Aldephonsus transiret ultra flumen Guadianam ut Avenphut, barbarorum regem strenuissimum expugnaret, contigit quod alterum ex calcaribus de ipsius pedo cecidit, fibula dissoluta; ad quod factum cum circunstantes non modicum conturbali colloquerentur intra se murmure queruloso; audita causa murmurationis, Rex strenuissimus sic respondit: Certe non decet regem nobilem cum calcaribus, tanquam formidolosus, belllum ingredi; et ideo calcar cecidit, ut et aliud calcar dimitterem tanquam non credens fugere, sed potius insistens actibus bellicis superare. Quod et accidit; nam Abenphui fugit de prelio graviter vulneratus, et de sarracenns plusquam triginta millia, ut creditur, corruerunt. Apparuit autem Beatus Jacobus in illo prelio cum multis militibus candidatis, prosternentes Arabes hinc et inde. Beatus etiam Confessor Isidorus Zamore quibusdam —295→ apparuit antequam Emeritensis civitas caperetur, et dixit se ad regis Aldephonsi auxilium cum Sanctorum exercitu properare, ut sibi predictam traderet civitatem, et de sarracenis triumphalem victoriam obtineret.

9. Fuit autem tante justitie, quod omnes regni sui judices adjuravit ne donaria vel exenia reciperent, que claudunt vel excecant oculos magnatorum; ipsis autem judicibus de thesauris regiis providebat.

10. Cum autem orationis causa limina Beati Jacobi visitaret, ut in reditu sarracenorum urbes et oppida devastaret, in Villa nova de Sarria graviter egrotavit, cum quadraginta duobus annis regnum feliciter gubernasset; ubi per manus episcoporum, sumptis ecclesiasticis sacramentis, feliciter expiravit sub era MCC sexagesima octava, et in ecclesia Beati Jecobi requiescit.

11. Et reliquit duas filias, Sanctiam atque Dulcem, quibus etiam successionem regni legavit; sed quia omnes regni nobiles tam de civibus quam de aliis, olim filio Fernando juraverani, non potuerunt reanum filie obtinere; sed aliquantis discidiis procuratis, et civitatibus et nobilibus in varia studia separatis, nobilis Berengaria regina Castelle interposuit partes suas, et sic omnes gratie solertia dulcoravit, quod licet filie Regis Infantes quamplurimos factores haberent, et munitiones et castra quamplurima in omnibus fere regni finibus possiderent, ad hoc Infantes et matrem earum Reginam Tharasiam necessites induxit ut ejus gratie se sporderent; verum paterne largitatis in omnibus imitatrix, curialitate sua, Infantibus quoad viverent, magnos reditus ferit a filio assignari; et sic obtinuit Rex Fernandus pacifice regnum Era MCCLXVIII.

Madrid, 3 de Febrero, 1888.

FIDEL FITA.